Zgodnie z brzmieniem przepisów ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. Obrońca z urzędu przyznawany jest oskarżonemu, jeżeli nie posiada obrońcy z wyboru, w następujących wypadkach:
- oskarżony:
- nie ukończył 18 roku życia
- jest głuchy, niemy lub niewidomy;
- w stosunku do oskarżonego zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona;
- w stosunku do oskarżonego zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny;
- sąd uznał to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę;
- w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię;
- oskarżony złożył wniosek o przyznanie mu obrońcy z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykazał, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Podstawą odmowy wyznaczenia obrońcy z urzędu nie może być skorzystanie przez oskarżonego z nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, o których mowa w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej.
We wskazanych sytuacjach prezes sądu lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza podejrzanemu lub oskarżonemu obrońcę z urzędu. Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy może wyznaczyć nowego obrońcę w miejsce dotychczasowego. Obrońca z urzędu wyznaczany jest z listy obrońców.
Obrońca z urzędu na wniosek:
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2020 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu we wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu oskarżony może wskazać, czy żąda wyznaczenia adwokata czy radcy prawnego. Jednakże prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy przy wyznaczaniu obrońcy z urzędu nie jest związany żądaniem oskarżonego.
Wniosek powinien zawierać następujące informacje:
- tytuł pisma („wniosek o przyznanie obrońcy z urzędu”);
- dane składającego wniosek (imię, nazwisko, miejsce zamieszkania);
- oznaczenie sądu, do którego wnosi się pismo;
- sygnatura sprawy;
- uzasadnienie wykazujące, że wnioskujący nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny;
- podpis;
- załączniki (dokumenty wykazujące, że wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny).
Jeżeli podejrzany, który złożył wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu, nie wykazał w sposób należyty, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny, prezes sądu lub referendarz sądowy niezwłocznie wyznacza mu odpowiedni termin na uzupełnienie wniosku.
Prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy po wyznaczeniu obrońcy z urzędu podaje oskarżonemu następujące informacje umożliwiające kontakt z adwokatem lub radcą prawnym:
- imię i nazwisko;
- adres do doręczeń;
- numer telefonu;
- numer telefaksu lub adres poczty elektronicznej.
Dodatkowe informacje oraz wzory pism do wykorzystania w postępowaniach przed sądami rejonowymi, okręgowymi i apelacyjnymi znajdują się na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości
Aktualne informacje przeznaczone dla osób pokrzywdzonych przestępstwem dostępne są na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości