W dniu 16 października Sąd Apelacyjny w Białymstoku rozpoznał sprawę I Ca 465/15 dotyczącą odszkodowania za bezprawne przejęcie i zbycie przez Skarb Państwa majątku poniemieckiego.
Troje powodów wniosło o zasądzenie od Skarbu Państwa kwot po 250 000 zł z tytułu odszkodowania za pozbawienie prawa własności nieruchomości wskutek wydania przez Naczelnika Gminy Gietrzwałd decyzji administracyjnej, w wyniku której w 1978 roku przejęto na własność Skarbu Państwa gospodarstwo rolne należące do ich matki. Jako przyczynę przejęcia własności wskazano wyjazd właścicieli gospodarstwa na pobyt stały za granicę.
W 2011 r. Wojewoda Warmińsko-Mazurski stwierdził, że wymieniona decyzja Naczelnika Gminy Gietrzwałd jest nieważna w zakresie obejmującym część nieruchomości, które stanowiły działki nr 355, 362 i 120; w zakresie obejmującym pozostałą część nieruchomości, która stanowiła działkę nr 161, decyzja została wydana bez podstawy prawnej, przy czym Wojewoda odmówił stwierdzenia jej nieważności z uwagi na to, że wywołała nieodwracalne skutki prawne, obecnie działki powstałe z działki nr 161 stanowią bowiem własność osób trzecich ujawnionych w księgach wieczystych.
Pozwany Skarb Państwa, zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, pierwotnie uznał powództwo co do zasady, kwestionując jedynie jego wysokość. Na rozprawie pozwany zmienił swoje stanowisko procesowe i wniósł o oddalenie powództwa, kwestionując je zarówno co do zasady, jak i wysokości, podnosząc brak legitymacji czynnej po stronie powodów, brak wystąpienia szkody i związku przyczynowego między wydaniem decyzji przez Naczelnika Gminy Gietrzwałd a utratą nieruchomości, a nadto wskazując na przedawnienie roszczenia.
Sąd Okręgowy w Olsztynie uznał legitymację powodów do wystąpienia z powództwem o odszkodowanie za nieruchomość utraconą przez ich matkę. Zmarła ona w Koln (RFN) w 2001 roku, a powodowie są jej spadkobiercami po 1/3 części. Przyjął także, że do oceny zgłoszonego roszczenia należy stosować art. 160 Kodeksu postępowania administracyjnego (kpa) w brzmieniu obowiązującym do 1.09.2004 r. Zgodnie bowiem z utrwalonymi poglądami orzecznictwa, przepis ten, mimo że utracił moc z dniem 1.09.2004 r., nadal znajduje zastosowanie do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed tym dniem, której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 kpa stwierdzono po tym dniu (uchwała SN z dnia 31.03.2011 r., sygn. akt III CZP 112/10, LEX 751460).
Zgodnie z art. 160 § 1 kpa, stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie, przy czym do odszkodowania stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Przesłankami uwzględnienia roszczenia o odszkodowanie są zatem:
a) stwierdzenie nieważności decyzji, z której miała wyniknąć szkoda, względnie stwierdzenie wydania jej z naruszeniem art. 156 § 1 kpa;
b) powstanie szkody będącej normalnym następstwem wydanej w taki sposób decyzji.
Poza sporem było, że decyzja Naczelnika Gminy Gietrzwałd z 1978 r., z której wydaniem powodowie wiązali szkodę, została prawomocnie uznana za nieważną i wydaną bez podstawy prawnej, czyli z naruszeniem art. 156 § 1 kpa – zgodnie z decyzją Wojewody Warmińsko-Mazurskiego.
Decyzja ta powoływała się na art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. z 1969 r., nr 22, poz. 159 – tekst jednolity), który odnosił się do niemieckich lub gdańskich osób prawnych prawa publicznego, zatem nie mógł dotyczyć osoby fizycznej. Reprezentujący Skarb Państwa Wojewoda Warmińsko-Mazurski zauważył to wprawdzie w uzasadnieniu swojej decyzji z dnia 22.08.2011 r., jednak w dalszej jego części, podobnie jak w toku przedmiotowej sprawy, powoływał się na okoliczności, które dotyczyły przejścia nieruchomości na własność Skarbu Państwa w trybie art. 38 ust. 3 wym. ustawy – nie wymienianego wszakże w decyzji Naczelnika Gminy Gietrzwałd jako jej podstawa. Przypomnieć wypada, że zgodnie z treścią art. 38 ust. 3 ustawy, nieruchomości stanowiące zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. b dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, własność osób, którym wobec uzyskania przez nie stwierdzenia narodowości polskiej służyło obywatelstwo polskie, przechodzą z samego prawa na własność Państwa, jeżeli osoby te w związku z wyjazdem z kraju utraciły lub utracą obywatelstwo polskie. Osoby te tracą prawo rozporządzania nieruchomością z dniem, w którym złożyły właściwym organom polski dowód osobisty i otrzymały dokument uprawniający do wyjazdu za granicę. Tu wskazać trzeba, że w sprawie niniejszej nie wykazano takich okoliczności w stosunku do matki powodów., która – w świetle przedstawionych dokumentów i twierdzeń pozwu - była jedynie spadkobierczynią takich osób, a przed datą spadkobrania nie była właścicielką przejętej nieruchomości.
W ocenie Sądu I instancji nie ulega wątpliwości, że szkoda objęta pozwem i ujmowana jako pozbawienie matki powodów prawa własności nieruchomości, była naturalnym i oczywistym następstwem tej decyzji, co oznacza, że istnieje ewidentny i adekwatny związek przyczynowo - skutkowy, będący niezbędną przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, wymaganą przez art. 160 kpa w związku z art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego (kc).
Ponieważ decyzja pozwanego, stwierdzająca nieważność decyzji Naczelnika Gminy Gietrzwałd i będąca decyzją ostateczną, zapadła w dniu 22.08.2011 r., do daty złożenia pozwu 3-letni termin przedawnienia dochodzonego roszczenia jeszcze nie upłynął i podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia nie został przez sąd uwzględniony.
W konsekwencji uznania, że zostały wykazane wszystkie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego Skarbu Państwa, wymagane przez art. 160 § 1 kpa, należało ustalić wysokość szkody, a w konsekwencji należnego powodom odszkodowania. Sąd Okręgowy przyjął, że odpowiada ona szacunkowej wartości rynkowej nieruchomości obliczonej według stanu na dzień wydania decyzji stanowiącej źródło szkody, zaś według cen nieruchomości z chwili obecnej, to jest właściwych na moment orzekania o tym odszkodowaniu. Powołany w sprawie biegły rzeczoznawca majątkowy uprawniony do wyceny nieruchomości określił szacunkową wartość nieruchomości na kwotę 636.500 zł.
Z uwagi na fakt, że każdy z powodów dziedziczył spadek po matce w 1/3 części, Sąd Okręgowy w Olsztynie zasądził na ich rzecz odszkodowanie w kwocie po 212 166,66 zł (1/3 z 636 500 zł) dla każdego z nich. W pozostałym zakresie powództwo oddalono, jako przekraczające wartość udowodnionej szkody. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 2 marca 2015r. złożył pozwany. Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu sprawy odroczył wydanie wyroku do dnia 28 października 2015r., godz. 14.30, s. II.